اهمیت بازی در کودکان

بازی کردن قسمتی غیر قابل جداسازی در زندگی کودکان می باشد. کودکان ساعات زیادی را به بازی کردن صرف می کنند شاید بیشترین ساعت های یک روزشان را. البته قابل ذکر است که بازی ها فقط برای کودکان نمی باشند. زیرا می توان دید که حتی بزرگسالان هم بازی می کنند و در تمام طول زندگی انسان قابل دیدن است. تنها تفاوت در نوع آن بازی و مدت زمانی که افراد در سنین مختلف به انجام آن صرف می کنند می باشد.

بازی ها باعث تقویت جسم و روان کودک می شود. وقتی با کودکی و یا شخصی بازی می کند یاد می گیرد که چگونه باید با یک نفر ارتباط گیرد، چگونه باید دیگران را بشناسد. حتی با بازی کردن خود را بهتر می شناسد. بازی ها، عواطف و احساسات کودک را بر می انگیزند و او را به یک آدم اجتماعی تبدیل می کند و یاد می گیرد که باید مسپولیت پذیر باشد.

مهم ترین سرگرمی کودک در زندگی بازی کردن می باشد و به کودک امکان پرورش دادن افکار، عاطفه، قوای جسمانی و اجتماعی می شود پس یکی از موضوعات تربیتی که از نظر روان شناسان و دانشمندان تعلیم و تربیت مهم می باشد.

عوامل موثر در بازی کودکان از نظر روانشناسی بازی

تاثیر جنسیت در بازی

پسرها بیشتر به سمت بازی هایی کشش دارند که دشوار بوده و نیاز به فعالیت جسمانی زیادی دارد. پسر بچه ها فعالیت‌ های بدنی را که نشانگر قدرت و نیرو ی عضلانی بیشتر آن‌ ها می باشد در بازی هایی مثل بازی با توپ، دویدن، کشتی گرفتن و…بیشتر می پسندند. می توان گفت تنوع بازی هایی که فعالیت های بدنی زیادی دارد در پسران بیشتر از دختران است. دختر بچه ها بیشتر انواع بازی های ملایم، آرام و ظریف را دوست دارند. مثلا بازی با عروسک، شیر دادن، نوازش کردن و خواباندن عروسک را انجام می دهند و در صورتیکه با عروسک خود به خواب می روند. شدت و خشونت بازی در دختران هم اندازه بازی هایی که مورد علاقه پسر هاست نیست.

در هر صورت خواه پسران و دختران به یک فعالیت معین بپردازند، خواه بازی های مختلف و متفاوتی انجام دهند، باز هم به یک طریق به آن فعالیت نمی پردازند. در واقع نوعی روش بازی مخصوص هرجنس وجود دارد که پژوهشگران زیادی درباره آن صحبت نموده اند.

 تاثیر هوش در بازی

یک کودکی که هوش بالایی دارد کار های زیر را انجام می دهد…

1. به ابزار ها و اسباب بازی هایی که منجر به ابتکار و نو آوری آنها می شود کنجکاوی نشلن می شدهند.
2. نیرو های ذهنی خود را به کار گیرند.
3. مدت کمتری در انجام یک بازی می مانند.
4.  هر چه سنشان زیاد تر می شود، بازی هایی که نیاز به فکر دارند و فعالیت های فکری و جسمی دارد را دوست دارند.
5. به دلیل توانایی بیشتر خود، دوست دارند بازی هایی که تکی و انفرادی است را انجام بدهند.
6.  نیروی بدنی زیادی استفاده نمی کنند.

آن طور که به نظر می آید کودکان کم هوش نیز بیشتر به بازی های انفرادی گرایش دارند. چون کودکان هوش بالا به علت توانایی زیاد و کودکان کم هوش نیز به دلیل توانایی کم معمولا به خوبی در یک گروه دوستانه مورد قبول واقع نمی شوند.

 ارزش های بازی

• ارزش جسمانی: پرورش نیروی بدنی، حواس مختلف، کاهش تنش عاطفی
• ارزش اجتماعی: رشد شخصیت احتماعی، تعامل با گروه ها،…
• ارزش اخلاقی: شناخت رفتارهای خوب و تمایزآن با رفتارهای بد
• ارزش آموزشی و تربیتی: شناخت واقعیت ها، آزمایش توانش ها، پذیرش نقش و.
• ارزش درمانی: کشف ریشه مشکلات کودک و روش درمان آن

نظریه های مربوط به بازی و روانشناسی بازی

نظریه پیش تمرین

گروس کسی است که نظریه پیش تمرین را ارائه دهنده داده است. او بازی ها را با توجه به عوامل مربوط به زندگی آینده یک کودک مطالعه نموده است. کودکان به وسیله بازی ها کم کم با نقش ها و وظایف بزرگسالی را تجربه می کنند و برای زندگی آینده نا خود آگاه تمرین می کنند.

نظریه استراحت و رفع خستگی

شخص زمانی که خسته است به بازی کردن می پردازد تا به این روش انرژی مورد نیاز برای ادامه دادن را به دست آورد و همزمان استراحت کند. شخصی که بازی می کند، نه تنها در طول بازی نیرو ی باقی مانده در بدنش را خرج نمی کند. بلکه بر میزان انرژی قبلی نیز اضافه می سازد و کودک برای آرام ساختن خود و رفع تنش های موجود و خستگی خود بیشتر به بازی کردن نیاز دارد.

به عقیده مور، نظریه رفع خستگی یک نظریه کامل نبوده و نمی تواند بازی را به درستی شرح دهد. چون ویژگی بازی های کودک با ویژگی های کار یک نیست و این موضوع در نظریه رفع خستگی اعمال نشده است. در مورد نارسایی این نظریه در تبیین بازی چنین اظهار نظر شده است که اگر در مورد بزرگسالان بتوان تا حدی این نظریه را قبول کرد، در مورد کودکان اصلا نمی تواند درست باشد.

نظریه فروید

بازی فعالیتی تخلیه ای است. فعالیتی که کودک را با شرایط دشوار مواجه می سازد. کودک با موقعیت خیالی خودر در قالب بزرگسالان می بیند خود را با رویدادهای آزار دهنده و نامطلوب در گیر می کند و دست و پنحه نرم کردن با مشکلات را تجربه می کند. فروید (۱۹۶۱، به نقل از پرهام و پرایمو، ۱۹۹۶) فرض کرده است که بازیها در کودکان دو عملکرد دارند: یکی رسیدن به آرزوها که می تواند شامل آرزوی بزرگ شدن و قوی شدن یا بطور ساده آرزوی داشتن یک جفت کفش باشد. دیگری غلبه بر مشکلات و تجربیات ناراحت کننده که طی آن کودکان می توانند در موقعیتی که مثلاً یک قربانی منفعل بودند، نقش فعالی را بر عهده بگیرند.

دیدگاه اریکسون درباره بازی

اریکسون (۱۹۶۳، به نقل از پرهام و پرایمو، ۱۹۹۶) از بخش غلبه یافتن نظریه فروید در رابطه با بازی، به منظور نشان دادن رشد خود و تأثیرات تطابقی بازی در کودکان استفاده کرد. بازیهای مودک باعث می شوند تا او موقعیتهای دشوار و اضطراب زا را تجربه کند. در این تجربه، با بازسازی موقعیتهای واقعی، اما در قالبهای تخیلی، خود را در نقش بزرگسالان قرار می دهد و سعی می کند تا موقعیتهای واقعی را تجربه کند. این تجربه به کودک کمک می کند تا ضمن غلبه بر واقعیتهای ناراحت کننده، جنبه های مثبت زندگی را نیز دریابد. کار اریکسون در رابطه با بخش غلبه یافتن بازی، پایه ای برای بازی درمانی  بر اساس روش روان پویایی شد.

روان بنه چیست؟

قبل از رفتن به قسمت بعدی بهتر است به مفهوم روان بنه بپردازیم:

روان بنه ها مجموعه ای سازمان یافته ای از تداعی ذهنی می باشند که برای تعبیر و تفسیر کردن ادراک از آن بهره می گیرند. روان بنه ها معمولا در اثر نخستین تجربه ها، تعبیر ها و تفسیر هایی که درباره یک موضوع ایجاد می شود، شکل می گیرد.
همیشه نخستین ادراک، مهم ترین ادراک هستند و انسان ها صاحب روان بنه های گوناگونی در زمینه های متفاوت زندگی خود می باشند. روان بنه ها باعث می گردند که فرد از نظر فکری و شناختی وضع خاصی به خود گیرد و دارای سو گیری های خاصی در قضاوت خود گردد، چه بسا که بسیاری از تفاوت های جنسیتی میان زن و مرد ناشی از چنین افکار کلیشه ای یا روان بنه های جنسیتی باشند.

انواع بازی از دیدگاه پیاژه

بازی تمرینی: از ابتدای تولد تا ۱۸-۲۴ ماهگی

• تکان دادن پا یا بیان صدا ها در ماه های اول زندگی
• تکرار یک روان بنه برای کسب لذت
• فعالیت های حرکتی
• فعالیت های ساختمانی بدون هدف
• فعالیت های ساختمانی دارای هدف

پس از اینکه زندگی ذهنی جنبه تجسمی به خود گرفت از میزان موقعیت های حسی – حرکتی کم می شود. با رشد ذهنی و بروز جنبه تجسمی، زمینه رشد بازی های نمادین شکل می گیرد و  بازی های تمرینی پس از مدتی درجهت بازی های ساختمانی پیشرفت می کنند و عملا به سلسله ای از بازی هایی که جنبه کار یا سازش دارند تبدیل می گردد.

بازی نمادین یا رمزی : ۱۸-۲۴ ماهگی تا ۵-۶ سالگی

• روان بنه های رمزی
• کاربرد روان بنه های رمزی در مورد سایر اشیا
• جانشینی چیزی به جای چیزی دیگر
• تولید صحنه های که قبلا دیده یا تجربه کرده
• فعالیت هاییکه جنبه جبران دارند
• بازیهای نمادین چند نفره

با پیشرفت جنبه روانی، توقع کودک نسبت به نماد ها افزایش می یابد و دیگر شئی را نماد اشیاء دیگر قرار نمی دهد.  بـا رشد جنبه ذهنی کودک از تفکر درونی سود می جوید.  با افزایش سن، تحول کودک از نظر روابط اجتماعی، ورود مرحله پیش دبستانی و دبستان منجر می گردد که کودک به حل تعارض بپردازد.  بــا رشد سنی کودک و جنبه اجتماعی شدن از میزان بازیهای نمادین کم می شود.

 بازی های با قاعده: ۵-۶ سالگی به بعد

این نوع بازی ها بر روابط اجتماعی مر بوط می شود. قواعد بازی را گروه ایجاد می نمایند و از یک کودک به کودک دیگر منتقل می گردد.